Tại sao gọi là sông Cửu Long?
Về từ nguyên, sông Cửu Long là phiên âm Hán Việt của Cửu Long Giang (九龍江) nghĩa là sông (của) chín rồng. Đó là những mỹ từ rất đẹp để hình tượng hóa về sông Mê Kông khi chảy qua địa phận Việt Nam mang hình chín con rồng vươn đầu tuôn nước ra biển.
Vì sông Cửu Long chủ yếu chảy qua các tỉnh miền Tây Nam Bộ nên khu vực này còn được gọi là vùng đồng bằng sông Cửu Long hoặc vùng đất chín rồng.
Miền Tây Nam Bộ còn được gọi là vùng đồng bằng sông Cửu Long hoặc vùng đất chín rồng
Như đã nói ở trên, Cửu Long nghĩa là chín rồng tương ứng chín cửa sông đổ ra biển. Câu hỏi đặt ra là tại sao người Việt lại đặt tên là Cửu Long như là một địa danh Hán Việt mà không phải là cái tên khác?
Để rộng đường tham khảo, chúng tôi dẫn ra dưới đây một số luận điểm khác nhau về vấn đề này để bạn đọc rộng đường tham khảo như sau:
1. Cửu Long là do Slong / Klong gọi trại ra
Theo GS Đinh Gia Khánh, các dân tộc hệ Nam Á (Austro – Asiatique) đều có âm gọi giống nhau để chỉ một dòng sông, đó là Slong – Klong(2). Mê Kông = Cửu Long; trong đó Mê = mẹ, Kông = nguồn, gốc từ tiếng cổ Bali Koin Ker. Do đó, Cửu Long chính là do Slong, Klong, Luông gọi trại ra để chỉ sông Mê Kông nghĩa là sông Cái (tức sông Mẹ).
Minh chứng cho luận điểm trên là hiện nay, một số địa danh vẫn còn giữ nguyên tên gốc của nó, chẳng hạn như sông Hàm Luông – một trong chín nhánh của sông Mê Kông khi chảy qua địa phận Việt Nam. Một số nhà ngôn ngữ học cho rằng Hàm Luông có tên gốc là Hàm Long Giang (含龍江), nhưng do "kỵ húy" tên vua Gia Long (mặc dù miếu hiệu vua với chữ Long 隆 là đầy đủ, nhưng đọc âm hai chữ đều là Long) nên phải đọc trại đi là Luông. Tuy nhiên, theo di cảo Trương Vĩnh Ký ghi lại thì tên sông Hàm Luông có nguồn gốc từ tiếng Khmer là Tonlé prek kompong luon vì vùng này xưa kia vốn là của Chân Lạp - nhà nước đầu tiên của người Khmer.
2. Cửu Long là phiên âm của từ Kroong
GS-TS Phạm Đức Dương trong bài viết Văn Hóa Đồng Bằng Sông Cửu Long trong bối cảnh Đông Nam Á dẫn theo tài liệu của GS - Viện Sĩ Đào Thế Tuấn cho rằng cách gọi của cư dân Nam Á để chỉ con sông là Kroong và ông cha ta xưa đã dùng tên Hán Việt Cửu Long để phiên âm từ Kroong.
Sông Mê Kông đoạn chảy vào Việt Nam chia làm hai sông chính là sông Tiền và sông Hậu. Ảnh: Internet
Chúng tôi cho rằng những từ như Slong / Klong, Kroong, Krông hay Công , Kong.... thật ra chỉ là một từ thuộc ngữ hệ Nam Á dùng để gọi một con sông, chỉ có điều mỗi dân tộc lại có cách phiên âm khác nhau mà thôi. Không nói đâu xa, ngay ở Việt Nam, tên sông Mê Kông cũng viết là Mê Công.
Từ đó, phải công nhận rằng việc đặt tên gọi Cửu Long Giang theo Hán Việt của ông cha ta xưa là trên cả tuyệt vời! Bởi nó không chỉ là phiên âm từ để chỉ tên sông gần như phổ biến khắp vùng Đông Nam Á (Slong, Klong, Kroong, Krông, Cửu Long . . . . đọc không khác nhau mấy!) mà nó còn vừa chỉ đúng chín nhánh sông đổ ra biển khi sông chảy qua địa phận Nam Bộ nước ta (Cửu) lại vừa mang màu sắc dân gian về cội nguồn dân tộc (Long).
Việc đặt một tên gọi giàu hình tượng như vậy hẳn nhiên phải có lịch sử của nó. Chúng ta cũng biết các địa danh nói chung thường phản ánh một đặc điểm thiên nhiên, xã hội hay lịch sử và phải trải qua một quá trình chấp nhận, phổ biến.
Cụm từ Đồng Bằng Sông Cửu Long thực ra chỉ mới phổ biến từ sau chiến tranh thế giới thứ hai trở lại đây mà thôi. Tuy vậy, việc ai là người đã định danh tên gọi Cửu Long (Giang) vẫn chưa có kết luận sau cùng. Ban đầu, chúng tôi đồ rằng chính Trịnh Hoài Đức là người đầu tiên đặt tên Cửu Long Giang cho sông Mê Kông qua quyển Gia Định Thành Thông Chí nhưng chưa dám khẳng định có phải ông là người đã đặt tên hay không. Câu hỏi vẫn còn bỏ ngỏ cho các nhà nghiên cứu để tìm ra sự thật của tên gọi con sông của vùng đất chín rồng này.
Kể tên chín cửa sông Cửu Long?
Chín cửa sông Cửu Long thuộc hai con sông lớn Tiền Giang (sông Tiền) và Hậu Giang (sông Hậu) gồm:
1. Cửa Tiểu (Tiền Giang)
2. Cửa Đại (Tiền Giang - Bến Tre)
3. Ba Lai (Bến Tre)
4. Hàm Luông (Bến Tre)
5. Cổ Chiên (Bến Tre)
6. Cung Hầu (Trà Vinh)
7. Định An (Trà Vinh)
8. Ba Thắc / Bassac (Sóc Trăng)
9. Trần Đề (Sóc Trăng)
Sông Cửu Long hiện nay còn bao nhiêu cửa?
Thực tế đến nay sông Cửu Long chỉ còn 7 cửa là Cửa Tiểu, Cửa Đại, Hàm Luông, Cổ Chiên, Cung Hầu, Định An và Trần Đề.
2 cửa đã không còn tồn tại là:
- Ba Lai (Bến Tre) đã được thay bằng hệ thống cống đập ngăn mặn được đưa vào sử dụng từ năm 2002, chỉ xả lũ ra cửa biển khi cần qua hệ thống 10 cửa đóng mở tự động
- Cửa Ba Thắc nằm ở Cù Lao Dung (Sóc Trăng) hiện đã biến mất trên bản đồ do mất dấu cửa sông từ khoảng những năm 60 - 70 của thế kỷ 20 do sự bồi đắp và ngày càng rộng ra của cồn nổi cộng với sự phát triển của rừng bần phòng hộ tại đây.
9 cửa sông Cửu Long nay chỉ còn 7 cửa sông đổ ra biển
Sông Mê Kông (Cửu Long) chảy qua những tỉnh nào của Việt Nam?
Sông Mê Kông khi chảy vào địa phận Việt Nam thì chảy qua 9 tỉnh thành ở miền Tây Nam Bộ gồm: An Giang, Đồng Tháp, Tiền Giang, Vĩnh Long, Bến Tre, Cần Thơ, Hậu Giang, Trà Vinh, Sóc Trăng.
Như vậy, trong 13 tỉnh miền Tây Nam Bộ, có 4 tỉnh sông Mê Kông không trực tiếp chảy qua là Long An, Kiên Giang, Bạc Liêu, Cà Mau.
Cụ thể dòng chảy của sông Mê Kông khi chảy qua Việt Nam như sau:
Khi chảy từ Campuchia đổ về đến Việt Nam thì sông Mê Kông chia làm hai nhánh theo dòng chảy từ Bắc xuống Nam: bên trái (tả ngạn) gọi là sông Tiền, bên phải (hữu ngạn) là sông Bassac (tức sông Hậu), mỗi nhánh dài khoảng 220–250 km.
• Sông Tiền:
Chảy vào Việt Nam qua phần giáp ranh giữa huyện Hồng Ngự (Đồng Tháp) và huyện Tân Châu (An Giang). Đến huyện Cái Bè (Tiền Giang) và thành phố Vĩnh Long (Vĩnh Long), sông Tiền tách thành hai nhánh là sông Tiền và sông Cổ Chiên.
+ Sông Cổ Chiên ra biển bằng hai cửa Cổ Chiên (Bến Tre) và Cung Hầu (Trà Vinh).
+ Sông Tiền tiếp tục chảy đến huyện Cai Lậy (Tiền Giang) thì tách thành ba nhánh sông Hàm Luông, sông Ba Lai và sông Tiền. Sông Hàm Luông ra biển bằng cửa Hàm Luông (Bến Tre). Sông Ba Lai ra biển bằng cửa Ba Lai - Bến Tre (cửa này nay đã bị chắn làm cống đập ngăn nước mặn từ biển chảy vào). Sông Tiền ra biển bằng cửa Tiểu (Tiền Giang) và cửa Đại (Tiền Giang - Bến Tre).
• Sông Hậu:
Chảy vào Việt Nam từ xã An Khánh (An Phú, An Giang). Sông Hậu chảy gần như song song với sông Tiền qua các tỉnh thành: An Giang, Cần Thơ, Hậu Giang, Vĩnh Long, Trà Vinh, Sóc Trăng và ra biển bằng ba cửa: Định An (Trà Vinh), Ba Thắc - Sóc Trăng (đã bị bồi lấp và mất hẳn từ những năm 1970), Trần Đề (Sóc Trăng).
