Cập nhật lần cuối vào ngày 05/09/2023
Nha Trang nghĩa là gì?
Quang Nguyễn
Tên gọi Nha Trang là do tiếng thổ âm của người Chăm là Yatrang, Jatrang hay Eatrang đọc chệch ra mà thành, có nghĩa là sông Lau.
Trong tiếng Chăm, Ya, Ja hay Ea có nghĩa là dòng sông; Trang là lau sậy, lau lách. Tên gọi Nha Trang bắt nguồn từ tên Cù Nha Trang - đây là tên chỉ con sông Cái, hay còn gọi là sông Cù, sông Phú Lộc, sông Ngọc Hội.
Sở dĩ ngày xưa người Chăm gọi sông Cái là sông Lau (tức Yatrang, Jatrang hay Eatrang) bởi trước kia dọc hai bờ sông Cái, lau sậy mọc um tùm, hoa bông lau nở trắng xóa cả một vùng.
Năm 1905, chí sĩ xứ Quảng Nam Trần Quý Cáp khi đến vùng đất này đã có hai câu thơ nổi tiếng vẫn được người dân địa phương truyền tụng đến ngày nay:
"Lưỡng ngạn vi lô trường đáo hải
Tứ biên hoàng diệp dục vi thu"
Tạm dịch:
Trắng lợp đôi bờ lau tới biển
Vàng bay bốn phía lá gieo thu
Phần lớn các tài liệu đều cho rằng tên gọi Nha Trang có nghĩa là sông lau như đã giải thích ở trên; tuy nhiên, theo nhà nghiên cứu Sakaya (tên thật là Trương Văn Món), Nha Trang có nghĩa là nước trong; trong đó nha là do tiếng Chăm aia đọc chệch có nghĩa là nước; còn trang có nghĩa là trong.
Trong cuốn Đất Việt Trời Nam, tác giả Thái Văn Kiểm dẫn lại nghiên cứu của nhà cổ học Antoine Cabaton cho rằng "Nha Trang có lẽ là biến dạng của chữ Phạn: Yatakraman (thứ tự, kế tiếp) thành ra chữ Chàm Ja di Krom (Ja: nước, sông; di: thuộc về ; Krom: tre) nghĩa là Trúc giang hay Sông tre".
Nhưng rồi ông Thái Văn Kiểm cũng kết luận rằng: "theo mấy người Chàm mà tôi đã dò hỏi thì Nha Trang có nghĩa là Sông Lau. Dù sao tre hay lau cũng thuộc về loài thảo mộc cùng một họ trúc (arundacées)".
Ngoài ra, có một giải thuyết khác về nguồn gốc tên gọi địa danh Nha Trang. Theo đó, vào đầu thế kỷ 20, nhà ở Nha Trang chủ yếu là nhà tranh vách đất, duy nhất chỉ có nhà của Bác sĩ Alexandre Yersin là được xây bằng gạch, mái ngói đỏ tươi, tường được quét vôi trắng. Một hôm, có chiếc tàu buôn nước ngoài ngang qua cửa biển Cù Huân (tức Cửa Lớn Nha Trang), viên chỉ huy hỏi đây là xứ gì thì người thông ngôn lại không hiểu ý, chỉ vào ngôi nhà của Bác sĩ Yersin và trả lời "đây là nhà trắng". Viên chỉ huy liền ghi vào bản đồ. Do tiếng nước ngoài không có dấu nên chữ "Nhà Trắng" đã biến thành "Nha Trang", vô tình về sau trở thành tên của thành phố (1).
.jpg)
Nha Trang nghĩa là sông Lau. Ảnh: Zing.vn
Tên Nha Trang chính thức được sử dụng vào năm 1653. Trải qua hơn 3 thế kỷ với nhiều biến động của lịch sử, ban đầu chỉ là tục danh, về sau trở thành địa danh hành chính, tên gọi Nha Trang vẫn tồn tại như một cái tên truyền thống cho đến tận ngày nay.
Hiện nay, Nha Trang là thành phố du lịch nổi tiếng trực thuộc tỉnh Khánh Hòa. Nha Trang có diện tích tự nhiên là 251 km², dân số 535,000 (2019). Phía Bắc giáp thị xã Ninh Hòa, phía Nam giáp huyện Cam Lâm, phía Tây giáp huyện Diên Khánh, phía Đông giáp Biển Đông.
Tên gọi Nha Trang xuất hiện từ khi nào?
Về địa danh Nha Trang, trong Thiên Nam Tứ Chí Lộ Đồ (天南四至路圖), tập bản đồ Việt Nam do nho sinh Đỗ Bá Công Đạo soạn vào khoảng nửa sau thế kỷ 17 đã thấy có tên Nha Trang Môn (tức cửa Nha Trang).
Trong một bản đồ khác có niên đại cuối thế kỷ 17 mang tên Giáp Ngọ Niên Bình Nam Đồ (Bản đồ dẹp yên miền Nam năm Giáp Ngọ) của Đoan Quận công Bùi Thế Đạt cũng thấy ghi tên Nha Trang Hải môn (tức cửa biển Nha Trang).
Giáp Ngọ Niên Bình Nam Đồ đã chép địa danh Nha Trang Hải Môn (1 - C)
Trong thư tịch cổ Việt Nam, Thiên Nam Tứ Chí Lộ Đồ và Giáp Ngọ Niên Bình Nam Đồ có lẽ là những tài liệu sớm nhất đề cập đến địa danh này.
Trong Phủ biên tạp lục (1776) của Lê Quý Đôn đã có nhiều tên gọi Nha Trang như đầm Nha Trang, dinh Nha Trang, nguồn Nha Trang, đèo Nha Trang.
Chú thích
(1) Chúng tôi cho rằng câu chuyện về nguồn gốc tên gọi Nha Trang liên quan đến ngôi nhà màu trắng của bác sĩ Yersin chỉ là chuyện phiếm kể cho vui những lúc trà dư tửu hậu hoặc đang trên xe khi đi du lịch Nha Trang mà thôi.
