Thủ Dầu Một nghĩa là gì?
Thủ Dầu Một nghĩa là cây dầu lớn/ cả (duy nhất), mọc vượt lên trên, nằm bên cạnh đồn thủ.
Vòng xoay ngã 6 ở Thủ Dầu Một. Ảnh: AtaHome
Thủ Dầu Một là tên gọi đã tồn tại từ lâu đời:
- Năm 1869, Thủ Dầu Một là tên của một hạt (tức một đơn vị dân cư).
- Năm 1899, Thủ Dầu Một trở thành tên một tỉnh
- Năm 1975, Thủ Dầu Một lại trở thành tên của một thị xã.
- Ngày 2/5/2012, Thủ Dầu Một trở thành thành phố trực thuộc tỉnh Bình Dương theo Nghị quyết số 11/NQ-CP của chính phủ.
- Ngày 6/12/2017, Thủ Dầu Một trở thành đô thị loại I theo Quyết định số 1959/QĐ-TTg.
- Hiện nay, Thủ Dầu Một là một trong số ít những Thành phố thuộc Tỉnh mà trong đó 100% là phường, không có xã ngoại thành.
Tên gọi Thủ Dầu Một có nghĩa là gì?
Có ba cách giải thích về nguồn gốc của tên gọi Thủ Dầu Một.
• Thủ Dầu Một có nguồn gốc từ tiếng Khmer “Thun Đoón Bôth” có nghĩa là gò có đỉnh cao nhất.
• Thủ Dầu Một là tên có nguồn gốc từ thuần Việt, có nghĩa là đồn / trạm (thủ) có cây dầu lớn (một).
• Thủ Dầu Một là cách đọc trại của Thủ Dầu Miệt, có nghĩa là thủ của vùng (miệt) có nhiều cây dầu.
Trong 3 giả thuyết trên, cách giải thích thứ 2 được nhiều nhà nghiên cứu đồng tình nhất.
Theo đó, Thủ Dầu Một là một cụm từ tiếng Việt được ghép theo phương thức: Thủ (từ Hán Việt nghĩa là đồn, trạm) + (cây) Dầu (tên thực vật) + Một (số từ). Theo truyền khẩu, vì đồn binh canh giữ tại huyện lỵ Bình An (thuộc phường Phú Cường ngày nay - Quang Nguyễn) nằm trên ngọn đồi có cây dầu lớn quen gọi là "cây dầu một" nên tên gọi Thủ Dầu Một ra đời.
Như vậy, địa danh Thủ Dầu Một có thể hiểu là cây dầu lớn/ cả (duy nhất), mọc vượt lên trên, nằm bên cạnh đồn/ thủ.
Trong Gia Định thành thông chí (1820) đã thấy ghi nhận về địa danh Dầu Một như sau: ”Nay Lý (tức Lý Tài) được tin thật bèn sai 4 thuộc tướng là Tân, Hổ, Hiền, Nam đem cả bổn bộ binh mã thẳng xuống Bến Nghé để bái nghinh Mục vương về đồn Dầu Miệt (Một)”.
Trong Đại Nam nhất thống chí cũng có chép về địa danh này: ”Chợ Phú Cường ở thôn Phú Cường, huyện Bình An, tục danh chợ Dầu Một ở bên lỵ sở huyện, xe cộ ghe thuyền tấp nập đông đảo”.
Như vậy, căn cứ vào các sử liệu này, có thể nhận thấy địa danh Dầu Một đã tồn tại trước địa danh Thủ Dầu Một.
L. De Grammont, sĩ quan quân đội Pháp, từng chỉ huy đồn binh Thủ Dầu Một những năm 1861, 1862 đã có những ghi chép về chợ Phú Cường hay chợ Thủ Dầu Một, đoạn bến sông Sài Gòn như sau: ”... Những thân cây dầu trần và rất cao tạo thành vòng đai của cảng. Dưới chân chúng, một cây đa đã có hơn trăm tuổi đứng hùng vĩ như hình ảnh kẻ vươn tay che chở bảo vệ vùng đất này”.
Nhà văn, nhà Nam Bộ học Sơn Nam cho biết, ở địa điểm chợ Thủ Dầu Một ngày nay, trước kia là một bến xe trâu, thuận lợi để tắm trâu và rửa xe. Nơi đây có quán trà Huế, quán cơm, dần dần thành chợ. Chỗ mé sông (ngang dinh chủ tỉnh) có một cây dầu lớn, trốc gốc sau cơn bão (bão năm Giáp Thìn 1904), ngọn cây gây cản trở giao thông tận giữa lòng sông. Người Pháp phải huy động dân phu để giải tỏa, gốc to “đôi ba người ôm”.
Cây dầu đôi nằm ở ngã ba Nguyễn Tri Phương - Bùi Quốc Khánh phường Chánh Nghĩa, Thủ Dầu Một.
Ảnh: Quang Nguyễn
Cho dù thế nào thì các giả thuyết trên cùng với các ghi chép lịch sử cũng đều cho thấy Thủ Dầu Một từng là một vùng đất mọc nhiều cây dầu lớn. Ngày nay, cây dầu chỉ còn sót lại ở một số nơi trong thành phố như trong khuôn viên của Tỉnh ủy Bình Dương (Phường Hòa Phú), Trường Sĩ quan Công binh (phường Phú Cường), ... Ở ngã ba đường Nguyễn Tri Phương - Bùi Quốc Khánh thuộc phường Chánh Nghĩa hiện nay vẫn còn cây dầu đôi với tên gọi đã trở thành địa danh Dầu Đôi.
.jpg "Nha Trang nghĩa là gì?")
