Trẻ trâu là gì?
Quang Nguyễn
Trẻ trâu là từ lóng chỉ những thanh niên có suy nghĩ lệch lạc, thích thể hiện và có những hành động bốc đồng, ngông cuồng: đồ trẻ trâu.
Ngoài ra, trẻ trâu còn dùng để chỉ mấy cô cậu choai choai cỡ mười bốn, mười lăm tuổi, tức không còn bé lắm nhưng cũng chưa lớn.
Trong những trường hợp tự giễu mình khi nhớ lại kỷ niệm một thời “oanh liệt” ở cái tuổi choai choai đó – người ta cũng sử dụng cụm từ thời trẻ trâu.
Thật ra, từ trẻ trâu không phải xuất hiện gần đây mà đã được các văn thi sĩ, dịch giả nước ta sử dụng từ cách đây gần 90 năm trước rồi.
Trong bản dịch Liêu trai chí dị của Bồ Tùng Linh do Tân Dân xuất bản tại Hà Nội năm 1939, thi sĩ - dịch giả Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu đã sử dụng từ trẻ trâu trong một đoạn dịch cho tác phẩm này như sau:
“Sau y lời hẹn đi đến chùa Thiên Trúc, thấy ở bên bờ giếng, một đứa trẻ trâu ngồi hát rằng: “生石上舊精魂，賞月吟風不要論；慚愧情人遠相訪，此身雖異性長存。Tam sinh thạch thượng cựu tinh hồn, thưởng nguyệt ngâm phong bất yếu luân. Tàm quí cố nhân viễn tương phóng, thử thân tuy dị,tính trường tồn”. Nghĩa là: Trên hòn đá ba sinh, cái tinh hồn cũ; chơi trăng hóng gió, không cần bàn nói làm chi; thẹn thấy người cũ ở xa đến thăm nhau; cái thân này dẫu khác, mà tính linh vẫn hãy còn”. [1]
Trước khi biến nghĩa theo từ lóng như hiện nay, trẻ trâu trong tiếng Việt vốn được dịch từ chữ mục đồng 牧童 trong tiếng Hán dùng để chỉ những trẻ nhỏ chăn trâu ở các vùng quê nông thôn.
Trẻ trâu có phải bắt nguồn từ Sửu nhi mà ra?
Trường hợp trẻ trâu được cho là bắt nguồn từ chữ Hán Việt sửu nhi vừa đúng lại vừa sai.
Đúng ở đây được hiểu là đúng theo ý đồ của người đã lái cái nghĩa trẻ trâu thành sửu nhi bằng hình thức dịch vay mượn đặc biệt (a special kind of borrowing), tức là toàn bộ đơn vị cú pháp của từ đó được vay mượn, sau đó các thành phần riêng lẻ của nó được dịch sát nghĩa. Theo đó, trường hợp này được hiểu là: sửu= trâu, nhi = trẻ; suy ra, sửu nhi = trẻ trâu!
Nhưng căn bản là cái ý đồ đó đã sai hoàn toàn về mặt học thuật! Cặp từ sửu nhi, trẻ trâu thật ra chẳng liên quan gì với nhau cả, đơn giản vì sửu trong Hán ngữ chưa bao giờ có nghĩa là trâu!
Trong tiếng Hán, sửu nhi có thể viết là 丑儿 hoặc 丑兒 và đều có bính âm là chǒu er; trong đó, sửu 丑 ngoài hai nghĩa được Hán Việt tự điển của Thiều Chửu giảng là: ① Một chi trong 12 chi. Từ 1 giờ đêm đến 3 giờ sáng là giờ sửu. ②. Vai hề trong tuồng tầu cũng xưng là sửu [2] thì sửu còn là giản thể của chữ xú 醜 có nghĩa là “xấu”.
Như vậy, sửu nhi có thể được hiểu là xú nhi trong tiếng Hán để chỉ đứa trẻ xấu xí về tướng mạo hoặc xấu tính nhưng không hề mang cái nghĩa “trẻ trâu” như tiếng lóng sử dụng phổ biến hiện nay trong tiếng Việt.
Trẻ trâu dịch sang tiếng Anh là young punks.
Chú thích
[1]. Bồ Tùng Linh, dịch giả Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu. (1939). Liêu trai chí dị. Hà Nội: NXB Tân Dân. Tr. 16.
[2]. Thiều Chửu. (2009). Hán Việt tự điển. Hà Nội: NXB Văn Hóa Thông Tin, tr. 3
