Cập nhật lần cuối vào ngày 27/11/2023

Môn đăng hộ đối là gì?

Môn đăng hộ đối là thành ngữ chỉ việc hai gia đình thông gia tương xứng với nhau về mặt nhà cửa, gia thế và địa vị xã hội.

Thật ra, môn đăng hộ đối là cách viết sai rồi trở nên phổ biến. Môn đăng hộ đối viết đúng phải là môn đang hộ đối hoặc môn đương hộ đối, vốn có xuất xứ từ câu thành ngữ Trung Quốc 門當戶對 [mén dāng hù duì].

Chúng ta đi vào phân tích cụ thể như sau:

• Môn và Hộ đều có nghĩa là cái Cửa: Môn là cửa có hai cánh 門 tức "cửa ngoài"; còn Hộ là cửa có một cánh 戶 tức "cửa trong". Nếu hai từ này đi liền với nhau (Môn Hộ 門戶) thì có nghĩa là "nhà cửa"; nghĩa mở rộng chỉ một chi phái, đảng phái hoặc một tổ chức nào đó. Ngoài ra, Môn còn có nghĩa là "cái Cổng", như trong Sơn Môn 山門 nghĩa là "cổng chính để đi vào chùa, đình, miếu". Còn Hộ có thêm nghĩa là "nhà", "gia đình".

• Đang 當 nghĩa là "xứng nhau", "ngang nhau". Đương là đọc trại của Đang, như phái Võ Đang còn gọi là Võ Đương; tương đương cũng là nói trại của tương đang 相當

• Đối 對 có nghĩa là "hướng về"; nghĩa bóng là "ứng đáp", "đối xứng", "ngang bằng với nhau".

Môn đang hộ đối (hoặc môn đương hộ đối) nghĩa gốc ý nói nhà cửa đối xứng nhau từ ngoài vào trong (môn = cửa ngoài, hộ = cửa trong); nghĩa mở rộng chỉ hai nhà có cửa⁽¹⁾ ngang bằng với nhau, cân xứng với nhau, tức là phải có cùng gia thế như nhau, nếu không thì không thể kết làm thông gia được.

Tuy nhiên, quan niệm chọn thông gia này chỉ phổ biến trong thời phong kiến, ngày nay thì quan niệm này đã dần được thay thế bằng xứng đôi vừa lứa, hai người trai và gái yêu nhau, hợp nhau sẽ tiến đến hôn nhân, chứ không phụ thuộc vào điều kiện gia đình môn đang hộ đối như trước đây nữa.

Còn về trường hợp môn đang/ đương hộ đối bị viết sai thành môn đăng hộ đối, tức là đang (hoặc đương) 當 bị biến thành đăng 燈 (nghĩa là "cái đèn") dẫn đến việc giải thích sai ý nghĩa của câu thành ngữ trên, chẳng hạn như có trường hợp hiểu môn đăng hộ đối nghĩa là nhà đó giàu do cửa môn có đèn (tức đăng) vì thời đó nhà giàu mới có!

Trong Hán Việt từ điển giản yếu, học giả Đào Duy Anh viết chính xác là Môn Đương Hộ Đối và ông giảng như sau: "Cửa nhà hai bên thông hôn xứng đáng với nhau". ^[2]

Rất tiếc là từ điển uy tín như Từ điển tiếng Việt của Viện ngôn ngữ học (Hoàng Phê chủ biên) lại viết sai Môn đang/ đương hộ đối thành Môn đăng hộ đối. Thậm chí có những trường hợp còn gọi sai Môn đang hộ đối là môn đăng hậu đối!

Chú thích

[1]. Thử hình dung một chàng trai nghèo tỏ tình rồi cầu hôn cô tiểu thư nhà giàu hợm hĩnh, có lẽ anh chàng sẽ phải nghe một câu "khó nghe" từ cô nàng: - Anh làm gì có cửa với tôi? Phải chăng câu thông tục phổ biến ở Việt Nam: "làm gì có cửa" cũng xuất phát từ câu thành ngữ môn đang hộ đối?

[2]. Đào Duy Anh. (2005). Hán Việt từ điển giản yếu. Hà Nội: NXB Văn Hóa Thông Tin. Tr. 456.

Sách hay chọn lọc tìm hiểu về văn hóa Trung Quốc