Con gái con đứa nghĩa là gì?

Một số từ điển ghi là con gái con lứa nhưng chính xác phải là con gái con đứa!

Xét về từ nguyên, con gái con đứa có nghĩa gốc là "con gái con trai"! Theo đó, đứa trong tiếng Việt trước đây có nghĩa là "trai". Mặc dù nghĩa này đã không còn tồn tại trong tiếng Việt hiện đại nhưng trong tiếng Mường – một ngôn ngữ cùng gốc với tiếng Việt, thì đứa (tiếng Mường đọc là tửa) là danh từ dùng để chỉ đàn ông. Con tửa nghĩa là "con trai".

Từ điển Mường - Việt (Viện ngôn ngữ học, NXB Văn Hóa Dân Tộc, 2001) giảng từ tửa gồm hai nghĩa sau: 
 

1. Người đàn ông. Pay cỏ mẩy tửa. Bọn bay có mấy người (đàn ông)

2. Đứa. Tửa nò ăn hết cỏi thôm khô ớ ni rồi?. Đứa nào ăn hết gói tôm khô ở đây rồi? ^[1] 

Từ cái nghĩa dùng để chỉ đàn ông, tửa trong tiếng Mường có một loạt nghĩa mở rộng như:

- tửa cá = anh cả, trưởng nam;

- tửa chủ = người chú, chú; 

- tửa eng = người anh, anh; 

- tửa lãu = người chồng, chồng;

- tửa ủn = đứa em trai, em tra", v.v.. ^[2]

Dần dà, đứa từ nghĩa gốc là "trai" có thêm nghĩa phái sinh là "thằng", rồi trở thành tiếng gọi người khác với hàm ý chê bai, khinh bỉ.

Trong Đại Nam Quấc Âm tự vị xuất bản lần đầu năm 1895, Huình-Tịnh Paulus Của giảng đứa có nghĩa là "tiếng gọi những người vai nhỏ, người hèn. Đứa nào = thằng nào, con nào". ^[3] 

Việt Nam tự điển của Lê Văn Đức và Lê Ngọc Trụ (Khai Trí, Sài Gòn, 1970) cũng giảng đứa gồm hai nghĩa sau: 

1. Thằng, tiếng gọi những người nhỏ tuổi hơn hoặc thấp kém hơn 

2. Thằng, kẻ, tiếng gọi khinh bỉ người mà mình cho là hèn hạ, thô bỉ: Em là con gái có chồng, Mồ cha những đứa đem lòng nọ kia; Mong con đến tuổi lập thân, Lấy chồng những đứa tiểu nhân thì đừng. ^[4] 

Cũng trong Việt Nam tự điển, Lê Văn Đức giảng đứa nhỏ nghĩa là "thằng nhỏ"; đứa ở nghĩa là "thằng ở". ^[5] Điều đó cho thấy, tác giả của Việt Nam tự điển cũng cho rằng đứa có nghĩa "con trai".

Chú thích

[1], [2]. Viện ngôn ngữ học, Nguyễn Văn Khang chủ biên. (2002).Từ điển Mường Việt. Hà Nội: NXB Văn Hóa Dân Tộc. Tr. 520, 521, 522.

[3]. Huình-Tịnh Paulus Của. (1895).Đại Nam Quấc Âm Tự Vị. Sài Gòn: Imprimerie Rey, Curiol & Cie. Tr. 329.

[4], [5]. Lê Văn Đức, hiệu đính Lê Ngọc Trụ. (1970). Việt Nam Tự Điển. Sài Gòn: NXB Khai Trí. Tr. 500, 501.

Thư mục

• An Chi. (2006). Chuyện Đông chuyện Tây, tập 1. NXB Trẻ. 

• Huình-Tịnh Paulus Của. (1895). Đại Nam Quấc Âm Tự Vị. Sài Gòn: Imprimerie Rey, Curiol & Cie.

•  Lê Văn Đức, hiệu đính Lê Ngọc Trụ. (1970). Việt Nam Tự Điển. Sài Gòn: NXB Khai Trí.

• Viện ngôn ngữ học, Nguyễn Văn Khang chủ biên. (2002). Từ điển Mường Việt. Hà Nội: NXB Văn Hóa Dân Tộc.