Chén thù chén tạc là gì?
Quang Nguyễn
Trong cuộc rượu, chủ rót mời khách uống trước, gọi là chén thù. Uống xong, khách rót rượu mời lại chủ, gọi là chén tạc.
Chén thù là chén rượu chủ mời khách, chén tạc là chén rượu khách mời lại chủ. Ảnh: qq.com
Về từ nguyên, chén thù chén tạc có nguồn gốc từ chữ Hán là thù tạc 酬酢 [đọc là chóu dá] được Hán Việt Tự Điển Thiều Chửu giảng như sau: "① Mời rượu. Chủ mời khách uống gọi là thù 酬, khách rót lại chủ gọi là tạc 答; vì thế nên ở đời phải đi lại với nhau để tỏ tình thân đều gọi là thù tạc 酬答 báo đáp trả".(1)
Từ xưa, rượu như một phương tiện giao tiếp giữa bạn bè, đặc biệt là giữa những người tri kỷ. Lúc vui là cái cớ rủ nhau uống rượu, lúc buồn thì cũng mượn rượu giải sầu.
Người đàn ông lý tưởng xưa kia, ngoài cầm (đàn hát), kỳ (đánh cờ); thi (làm thơ); họa (vẽ) thì phải biết cả tửu (uống rượu) mới là trọn vẹn. Bởi thế mà các cụ thời trước hãnh diện bảo nhau "nam vô tửu như kì vô phong" (Đàn ông mà không có rượu trông vô duyên như cờ không được gió phất).
Trong văn chương, có lẽ không ai lại không biết hai câu thơ kinh điển sau:
Tửu phùng tri kỷ thiên bôi thiểu
Ngôn bất đồng tâm, bán cú đa
酒逢知己千杯少，
话不投机半句多
Dịch nghĩa:
Uống rượu mà gặp người tri kỷ thì ngàn chén vẫn ít.
Nói chuyện mà không hạp thì nửa câu cũng đã là nhiều.
Người ta có nhiều cách uống rượu: uống nếm, uống thưởng thức, uống lấy say. Đặc biệt, uống rượu phải theo “tửu pháp” (hoặc “tửu đạo”) theo các nguyên tắc gồm:
1. Rót rượu
2. Cụng ly
3. Chúc rượu
4. Uống rượu
Chén thù chén tạc thuộc về nguyên tắc đầu tiên: rót rượu. Trong cuộc rượu đãi khách, chủ thường rót mời khách uống trước, gọi là chén thù có nghĩa là uống chúc mừng. Uống xong, khách lại rót rượu để đáp lại tấm thịnh tình mà gia chủ đã dành cho mình, gọi là chén tạc có nghĩa là uống đáp lại.
Chú thích
(1) Nguồn đã dẫn, trang 870
Tham khảo
• Thiều Chửu, Hán Việt Tự Điển, NXB Văn Hóa Thông Tin, 2009
|
Sách hay về phong tục Việt Nam
• Đất lề quê thói - Phong tục Việt Nam được giới nghiên cứu lâu nay xem như một cuốn “từ điển thu nhỏ” về phong tục Việt Nam.
• Việt Nam phong tục là một bộ biên khảo tương đối đầy đủ về các phong tục tập quán cũ của nước Việt của Phan Kế Bính.
• Phong tục đất phương Nam đề cập nhiều đến phong tục tập quán ở miền Trung và miền Nam, những nơi in dấu chân ông thay vì chủ yếu viết về phong tục tập quán ở miền Bắc như các tác giả khác.
• Lễ tục trong gia đình người Việt xưa và nay sẽ giúp bạn đọc hiểu thêm cách lý giải thế giới, những suy nghĩ, khát vọng vươn tới một cuộc sống tốt đẹp hơn của người xưa, để bảo tồn và áp dụng chúng cho hợp với thời nay khi nhiều tập tục không còn phù hợp với hoàn cảnh mới, đồng thời cũng loại bỏ những hủ tục, những điều mê tín dị đoan, không khoa học. |
