Cập nhật lần cuối vào ngày 16/09/2022
Bài học đầu cho con (Quê Hương)
Thơ Đỗ Trung Quân
Atabook.com - Chia sẻ. Kết nối. Truyền cảm hứng.
Quê hương là gì hở mẹ
Mà cô giáo dạy phải yêu
Quê hương là gì hở mẹ
Ai đi xa cũng nhớ nhiều
Quê hương là chùm khế ngọt
Cho con trèo hái mỗi ngày
Quê hương là đường đi học
Con về rợp bướm vàng bay
Quê hương là con diều biếc
Tuổi thơ con thả trên đồng
Quê hương là con đò nhỏ
Êm đềm khua nước ven sông
Quê hương là cầu tre nhỏ
Mẹ về nón lá nghiêng che
Là hương hoa đồng cỏ nội
Bay trong giấc ngủ đêm hè
Quê hương là vàng hoa bí
Là hồng tím giậu mồng tơi
Là đỏ đôi bờ dâm bụt
Màu hoa sen trắng tinh khôi
Quê hương mỗi người chỉ một
Như là chỉ một mẹ thôi
Quê hương nếu ai không nhớ...
(Rút trong tập thơ “Cỏ Hoa Cần Gặp” in năm 1991)
Nhà thơ Đỗ Trung Quân chia sẻ về hoàn cảnh sáng tác của bài thơ "Bài học đầu cho con"
Nhà thơ Đỗ Trung Quân sinh năm 1955 tại Sài Gòn. Ông nổi tiếng với nhiều bài thơ được phổ nhạc và được nhiều người yêu thích như Hương Tràm, Quê hương, Phượng hồng, ... Bài thơ Bài học đầu cho con đã được nhạc sĩ Giáp Văn Thạch phổ nhạc và đặt tên nhạc phẩm này là Quê hương.
Khi bài hát được phát qua đài tiếng nói và băng cassette thời đó, có nhiều người thích nhưng cũng có nhiều người ghét, lại có những người thích nghe nhiều đoạn nhưng cứ đến đoạn cuối lại tắt đài đi.
Lý do của chuyện này thì như một tờ báo ngước ngoài đã viết: “Có một điều đáng nói là tuy nổi tiếng nhưng bài thơ cũng gặp không ít phê phán gay gắt, nhất là những người xa nước bởi một câu cuối kết thúc của bài thơ ["sẽ không lớn nổi thành người" - ATABOOK]. Người nghe thật sự bị hụt hẫng khi đang trong tâm trạng bị thuyết phục bởi những hình ảnh quen thuộc thân thương trong ký ức bỗng dưng nơi cuối cùng của bài thơ một âm thanh nghiêm khắc vang lên như kết án những con người lưu lạc... thế là người ta vừa thích vừa ghét, vừa muốn nghe tiếp lại vừa bực bội tắt máy khi sắp đến những dòng cuối cùng...”
Dưới đây là chia sẻ của nhà thơ Đỗ Trung Quân về bài thơ Bài học đầu cho con được tóm lược từ cuộc phỏng vấn của phóng viên Mặc Lâm (đài Á Châu Tự Do - RFA) với nhà thơ:
"Bài này được đăng lần đầu vào năm 1986, xuất xứ của nó là hồi đó tôi đề tặng bé Quỳnh Anh. Quỳnh Anh là con của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh bây giờ. Khi tôi đề tặng thì Quỳnh Anh mới chỉ được một tuổi thôi. (......) Giai đoạn đó thì ai cũng nghèo. Tôi không có gì làm quà cho cháu Quỳnh Anh (........) Thế thì khi tôi tặng như vậy thì tôi chọn một bài thơ cho trẻ con và tôi chọn một thể thơ dễ thuộc, dễ nhớ, đó là thơ 6 chữ, thơ 5 chữ - thơ 6 chữ đó, một thể thơ dễ thuộc ở Việt Nam. Và những hình ảnh thì tôi chọn những hình ảnh rất là gần gũi: cây khế, cầu tre, con diều...
Tôi đăng lần đầu năm 1986 ở báo Khăn Quàng Đỏ. Khi đăng bài này thì người biên tập có bỏ một vài đoạn và thêm một đoạn, đúng ra là một câu, cái câu cuối cùng. Những người biên tập bài này là chị Việt Nga, con của nhà thơ Lê Giang. Chị Việt Nga thì cũng đã mất vị bạo bệnh.
Một khổ thơ “Quê hương là cầu tre nhỏ...” tôi dùng thể thơ 6 chữ thì tự nhiên tôi bỏ lửng. Thông thường một khổ thơ có bốn câu, thế thì thấy tôi bỏ lửng như vậy thì chị Việt Nga đã thêm vào.
Khi tôi thấy họ sửa và bỏ một vài đoạn nên khi đăng lại vào năm 1991 ở trong tập Cỏ Hoa Cần Gặp (thơ, 1991) thì tôi đăng lại nguyên bản, và nguyên bản thì nó có khác với bài đầu tiên do khi đó đã được cắt bớt một vài đoạn và thêm một câu là "quê hương nếu ai không nhớ, sẽ không lớn nổi thành người. Thật ra mà nói thì nhạc sĩ phổ theo cái bản của năm 1986 chứ không phải là theo bản của năm 1991".
Nhạc sĩ Giáp Văn Thạch và bài hát "Quê hương" phổ từ bài thơ "Bài học đầu cho con" của Đỗ Trung Quân
Nhạc sĩ Giáp Văn Thạch (1951 - ?)
Nhạc sĩ Giáp Văn Thạch sinh năm 1951, quê xã An Sơn, huyện Lái Thiêu (nay là thị xã Thuận An, tỉnh Bình Dương), là cán bộ phụ trách lĩnh vực âm nhạc Phòng Biên tập - Văn nghệ Sở Văn hóa Thông tin tỉnh Sông Bé cũ. Ông là một người rất yêu thơ. Trong di cảo của ông, có thể tìm thấy nhiều tình khúc phổ thơ của nhiều nhà thơ như Vũ Quần Phương, Phan Thị Thanh Nhàn, Từ Nguyên Thạch… Hồi đó để tìm một tập thơ không dễ, nên nhạc sĩ Giáp Văn Thạch chủ yếu tìm đọc thơ trên các trang báo. Và đó cũng là cơ duyên ông sáng tác bài hát Quê hương phổ từ bài thơ Bài học đầu cho con của Đỗ Trung Quân đăng trên báo Khăn Quàng Đỏ.
Về thời điểm nhạc sĩ Giáp Văn Thạch sáng tác bài Quê hương hiện vẫn chưa rõ ràng. Có thông tin cho rằng bài hát được sáng tác vào năm 1983, lại có thông tin cho rằng chính xác phải là năm 1986. Còn nhà thơ Từ Nguyên Thạch - người công tác chung với Giáp Văn Thạch tại Phòng Biên tập-Văn nghệ Sở Văn hóa Thông tin Sông Bé, khẳng định rằng nhạc sĩ Giáp Văn Thạch sáng tác Quê hương vào năm 1984 vì "năm đó người viết bài này [tức nhà thơ Từ Nguyên Thạch - ATABOOK] có mời Giáp Văn Thạch đến nhà (quận Bình Thạnh, TP.HCM) dự đầy tháng con gái đầu lòng. Tại đây, Giáp Văn Thạch có ôm đàn hát cho chúng tôi nghe bài Quê hương."
Bút tích của nhạc sĩ Giáp văn Thạch về bài hát Quê hương
Tuy nhiên, chính những bài viết của nhà thơ Từ Nguyên Thạch về nhạc sĩ Giáp Văn Thạch cũng có những mâu thuẫn khiến chúng tôi - đội ngũ ATABOOK, khi viết bài này cũng không ...yên tâm. Chẳng hạn, trong bài viết "Những điều chưa biết về tác giả bài hát Quê hương", Từ Nguyên Thạch cho rằng nhạc sĩ Giáp Văn Thạch mất vào tháng 11-1984 khi đang dự lớp tập huấn về sưu tầm dân ca do Viện Nghiên cứu âm nhạc Bộ Văn Hóa tổ chức ở Phan Rang (tỉnh Thuận Hải cũ, nay là tỉnh Ninh Thuận), trong khi ở bài viết "Giáp Văn Thạch và những ước mơ" đăng trên Nguyệt san Pháp Luật TP.HCM tháng 1-2010, nhà thơ này lại cho rằng Giáp Văn Thạch mất năm 1986 tại Bình Thuận (?).
Chắc chắn một ngày nào đó, chúng tôi sẽ quay trở lại chủ đề này sau khi tìm được địa chỉ của bà quả phụ Phạm Thị Vui - vợ của nhạc sĩ Giáp Văn Thạch, cũng như phần mộ của nhạc sĩ tại An Sơn (Thuận An - Bình Dương), vì không thể không buồn khi ngay cả năm mất của một người nhạc sĩ - người sáng tác bài hát Quê hương đã quá quen thuộc với người dân Việt Nam, mới qua đời cách đây chỉ chừng hơn 30 năm mà phần chú thích ảnh cho ông về năm mất, chúng tôi chỉ để dấu hỏi. Đáng buồn thay!
Về phương tiện thông tin đại chúng đầu tiên phát sóng bài hát Quê hương cũng không rõ ràng. Có thông tin cho là đài truyền hình TP. Hồ Chí Minh, lại có thông tin cho rằng đó là Đài Tiếng Nói Việt Nam. Tuy nhiên, ca sĩ chuyên nghiệp đầu tiên thể hiện bài hát Quê hương có thể khẳng định là Ngọc Yến - ca sĩ chủ lực của nhóm nhạc Bách Việt vào thời điểm đó. [Vậy mà nhà thơ Từ Nguyên Thạch trong bài viết đã dẫn ở trên vẫn nhầm là ca sĩ Bảo Yến - ATABOOK].
Dù sao đi nữa, những tranh luận về thời điểm sáng tác bài hát Quê hương hay thời điểm mất của nhạc sĩ Giáp Văn Thạch cũng không còn quá quan trọng, bởi điều quan trọng nhất vẫn là bài hát đã đọng lại trong lòng mỗi người dân đất Việt - dù đang sống trên đất nước này hay đang xa xứ nơi hải ngoại, một tình cảm thiết tha về quê hương Việt Nam và ý thức cội nguồn lại rưng rưng trong trái tim mỗi người khi nghe những giai điệu dung dị và gần gũi này.
